Azerbaycan ve Türkiye arasında 1990’larda başlayan askeri işbirliği, İkinci Karabağ Savaşı’ndan sonra yeni bir aşamaya evrilmiş, iki ülke olası bir çatışma senaryosunda koordinasyon ve tek bir güç olarak hareket etme konusunda anlaşmıştır.
İkinci Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan ordusu kayda değer askeri başarılar elde etmiş ve son 30 yılda elde ettiği eğitim, tatbikat, istihbarat ve diğer askeri uzmanlıkları uygulayarak savaşta kendini kanıtlamıştır.
Ancak bu savaşla birlikte ülke, ordusundaki bazı eksiklikleri de gözlemleme fırsatı bulmuş ve savaş sonrası senaryoda bunların giderilmesi için kararlı adımlar atılmıştır. İki stratejik müttefik olan Azerbaycan ve Türkiye Cumhuriyeti arasında askeri eğitim ve tatbikatlardaki yakın işbirliği dikkat çekicidir. İki devlet arasında askeri alandaki yakın işbirliğinin nedeni, müttefik olarak ikili arasındaki karşılıklı güven ve ülkelerin siyasi elitleri ve halkları arasındaki sıcak ilişkilerden kaynaklanmaktadır.
Azerbaycan ve Türkiye arasındaki askeri işbirliği 1990’lardan bu yana süreklilik arz etmektedir ve bu dönemde Türkiye tarafından tasarlanan askeri modelin Azerbaycan’ın hedef ve amaçlarına uygun olduğu kanıtlanmıştır.
Dahası, İkinci Karabağ Savaşı’ndan önce bile Türkiye’de eğitim gören Azerbaycanlı askerler ve subaylar, profesyonellik ve savaşçı ruh açısından Azerbaycan devletinin ve halkının taleplerine cevap vermek için gerekli becerileri edinmişlerdir. Bu nedenle daha savaş başlamadan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ağustos 2020’de Azerbaycan’da yapılan ortak bir tatbikatın ardından Azerbaycan ordusunun Türk ordusu modeline geçeceğini açıklamıştı. İkinci Karabağ Savaşı’nda elde edilen sonuçlar bu süreci hızlandırdı.
Savaşın sona ermesi bölgedeki askeri hareketliliği azaltmadığı gibi yeni tehdit ve hedefleri ortaya çıkardı. Bir yandan binlerce silahlı Ermeni, 10 Kasım 2020 tarihli üçlü deklarasyona aykırı olarak Rus barış gücü askerlerinin geçici olarak bulunduğu Azerbaycan’ın Karabağ bölgesindeki varlığını sürdürdü. Öte yandan Ermenistan sınırdaki ateşkesi sık sık ihlal etmeye başladı ve Rusya, İran ve Hindistan’dan silah almaya devam etti. Azerbaycan topraklarının işgal altında olduğu 30 yıl boyunca askeri tatbikat yapmayan İran, son iki yılda üç tatbikat yaptı ve Kasım 2022’de yapılan tatbikat, İranlı yetkililerin gizlemediği bir gerçek olarak Azerbaycan’a doğrudan bir tehdit olarak görüldü.
Bu arada Fransa, Bakü ile Erivan arasındaki nihai barış görüşmelerini sekteye uğratmak için adımlar atıyor ve bu da Ermenistan’daki rövanşistleri cesaretlendiriyor. Aliyev, 30 Kasım’da Bakü’de düzenlenen uluslararası bir konferansta bölgedeki ortama tepki olarak şunları söyledi “Azerbaycan’a ya da Türkiye’ye karşı sinsi planları olanlar bilmelidir ki Türk ordusu yalnız değildir. Türk ordusu sadece Türk ordusu değildir, aynı zamanda bizim ordumuzdur ve bizim ordumuz aynı zamanda Türkiye’nin ordusudur.”
‘Tek Ordu! Tek Yumruk!
Bu açıklamadan birkaç gün sonra Azerbaycan ve Türkiye orduları Azerbaycan’da ortak tatbikata başladı. 4-5 Aralık tarihlerinde gerçekleştirilen bu tatbikat Aliyev tarafından “Kardeşlik Yumruğu” olarak adlandırılmış, daha sonra ise “Tek Ordu! Tek Güç! Tek Yumruk!” olarak tanımlanmış, daha sonra Türk Savunma Bakanlığı tarafından sosyal medyada paylaşılmıştı.
Azerbaycan Savunma Bakanlığı tarafından yayınlanan tatbikata ilişkin video kliplerde Azerbaycan ve Türk orduları, tankların ve özel birliklerin üzerinden geçebileceği bir duba köprü inşa etmek için birlikte çalışırken görülüyor. Ayrıca özel kuvvetler nehri geçerken ve botlarla karşı tarafa saldırırken görülüyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu tatbikatların arkasındaki nedene ilişkin olarak şunları söyledi: “Tabii ki her şeyin bir nedeni vardır. Bunun sebebi de o sınırlarda istenmeyen ama var olan sıkıntıları yerinde giderebilmektir” dedi. Bu aslında yakın zamanda Azerbaycan sınırında iki askeri tatbikat gerçekleştiren ve Bakü’yü açıklamalarla tehdit eden İran’a bir mesajdı. Ancak bu Türkiye’nin İran’ın baskısı karşısında Azerbaycan’a destek verdiği ilk olay değil. Daha önce 2001 ve 2010 yıllarında da Türkiye Azerbaycan’ın yanında yer almıştı.
Aynı zamanda Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Herhangi bir tehdit ya da provokasyonun Türkiye’ye karşı olduğunu kabul ediyoruz. Azerbaycan’a karşı olan her şey her iki ülkeye karşıdır. Biz dostumuzu dost olarak görürüz, düşmanımızı da düşman olarak görürüz.” Nitekim İkinci Karabağ Savaşı’nın ardından Ankara ve Bakü arasında imzalanan Şuşa Deklarasyonu’nda taraflardan birinin saldırıya uğraması halinde diğerinin yardım edeceği belirtilmişti.
Elbette bu iki ülke arasında yapılan ilk tatbikat değildi, Azerbaycan Savunma Bakanlığı’na göre sadece 2022 yılında iki ülke arasında 20’den fazla ortak askeri tatbikat yapıldı. Bu tatbikatların amacı Azerbaycan Savunma Bakanlığı tarafından şu şekilde açıklanıyor: “Her iki kardeş ülkenin askeri personeli, birlik etkileşimleri sırasında savaş koordinasyonunu sağlar, yönetimi geliştirir, deneyim alışverişinde bulunur ve personelin profesyonelliğini artırır.” Kısacası tatbikatlar Azerbaycan ordusunun Türk modeline geçişini hızlandırıyor ve tehditler karşısında ortak hareket edebilen tek bir ordu yaratıyor.
Ağustos 2021’de Yüksek Askeri Şura tarafından alınan bir kararla Azerbaycan’daki Türk generallerin sayısı dörde çıkarıldı. En dikkat çekici Türk ataması, Bahtiyar Ersay’ın Azerbaycan Görev Grup Komutanlığı Kara Kuvvetleri Harekât Başkanı olarak atanması oldu. Ersay, diğer generallerle birlikte Azerbaycan ordusunun Türk ordusu modeline geçişinde aktif ve etkili bir rol oynadı. Bu atama, daha önceki askeri operasyonlardaki başarısı nedeniyle Azerbaycan’da memnuniyetle karşılandı. Bu atamadan bir yıl sonra Ersay, Azerbaycan Savunma Bakanı’nın danışmanı oldu ve Azerbaycanlı bir generalin üniformasını giydi.
Azerbaycan ordusunun yeniden yapılandırılması
Aralık ayındaki tatbikatın ardından Azerbaycan devlet televizyonunda bir programa katılan ve tatbikatın amacına ilişkin değerlendirmelerde bulunan Ersay, “Bu tatbikatlar sayesinde iki ordunun kısa sürede planlama, koordinasyon ve icra kabiliyeti kazandığını, böylece hızlı hareket edebildiklerini düşünüyorum” dedi.
Azerbaycan 5. Ordu Komutanı Tümgeneral Kenan Seyidov’a göre bu tatbikatlar iki ordunun tüm birimlerinin koordineli bir şekilde hareket etmesine yardımcı oluyor.
Azerbaycan ordusunu Türk modeline uyarlamak ve tek bir ordu oluşturmak amacıyla başka çalışmalar da yapılıyor. Karabağ zaferinden sonra Azerbaycan ordusu yeniden yapılandırıldı. Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kara kuvvetleri, komando birlikleri ve Milli Savunma Üniversitesi (NDU) kurulmuştur. NDU’nun amacı, Azerbaycan ordusunun Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) standartlarına uyum sağlamasına yardımcı olacak önlemleri almak için askeri eğitim alanında komuta seviyesini geliştirmektir. Yeni oluşturulan kara kuvvetlerini komuta etmek, diğer ordu birimleriyle koordinasyonunu sağlamak, bilgileri doğru değerlendirmek ve üst makamlara sunmak için bir komuta ve kontrol merkezi de kurulmuştur.
İkinci Karabağ Savaşı’ndan sonra Azerbaycan ordusunun özel birliklerinin sayısı artırıldı. Daha sonra dağ komando birlikleri oluşturulmuş ve Azerbaycan’da konuşlandırılmadan önce ilk olarak Türkiye’de eğitim almışlardır. Bu komando birliklerinin ilki, kurtarılmış olan stratejik öneme sahip Hadrut kasabasında kurulmuştur. Cumhurbaşkanı Aliyev bu birliğin açılışında şunları söyledi: “Komando birlikleri Azerbaycan ordusunun gücünü arttıracaktır. Bu tür tugaylar Azerbaycan ordusunda birden fazla olacaktır.” İkinci komando tugayı Kelbecer’in Ermeni işgalinden kurtarılmasının ardından kurulmuş ve 26 Haziran 2022’de Aliyev tarafından açılışı yapılmıştı.
Kısacası, Azerbaycan ve Türkiye arasında 1990’larda başlayan askeri işbirliği, İkinci Karabağ Savaşı’ndan sonra yeni bir aşamaya evrildi. Bu aşamada Azerbaycan ordusu Türk ordusuna kıyasla küçük olsa da olası bir çatışma senaryosunda iki ülke ordularının koordine olması ve tek bir ordu gibi hareket etmesi için temel atılmış durumda.
Bu konuda her iki ülkede de siyasi irade mevcuttur ve bölgedeki yeni tehditler bu kabiliyeti gerektirmektedir.
